Một ngày làm Timanställd – Quyền lợi khi làm việc theo giờ

chiaselund
Oct 2
5 min read

Khi mới sang Thụy Điển, mình nghe nhiều bạn bè nói đến khái niệm timanställd – tức là làm việc theo giờ. Lúc đầu, mình nghĩ đơn giản đây cũng chỉ là “làm part-time” như ở Việt Nam. Nhưng khi thực sự bước chân vào công việc, mình mới thấy đây là một hình thức lao động có rất nhiều điều đặc thù, vừa thuận lợi vừa đầy thử thách. Trong bài viết này là những gì mà mình biết được, hy vọng có thể giúp cho bạn nào quan tâm có một chút kinh nghiệm trước khi bắt đầu. Bạn nào có những hiểu biết khác có thể góp ý để mình sửa lại nhé.

Timanställd là gì?

Hiểu đơn giản, timanställd là hình thức lao động mà bạn không có hợp đồng cố định toàn thời gian, thay vào đó bạn được gọi đi làm khi có nhu cầu. Thường thấy nhiều nhất trong các ngành như chăm sóc người già (äldrevård), làm trợ lý cá nhân (personlig assistent), hay trong nhà hàng, khách sạn.

Một ngày làm việc của mình thường bắt đầu bằng việc chờ điện thoại hoặc tin nhắn từ chỗ làm: có ca sáng, ca chiều hay ca đêm thì mới biết chắc mình đi làm lúc nào. Có hôm thì được làm 8 tiếng, có hôm chỉ 3–4 tiếng, cũng có khi cả tuần không có ca nào.

Cái hay là mình có thể chủ động từ chối ca nếu bận việc riêng. Nhưng cái khó là thu nhập không ổn định, và lúc nào cũng phải “trên từng cây số” – sẵn sàng nhận việc để đảm bảo đủ giờ làm trong tháng.

Công việc hàng ngày gồm những gì?

Khi mình nhận việc về chăm sóc người già, công việc thường xoay quanh:

Hỗ trợ người cao tuổi ăn uống, tắm rửa, đi lại.
Dọn dẹp, chuẩn bị bữa ăn nhẹ.
Đồng hành cùng họ ra ngoài nếu có lịch hẹn.
Ghi chép báo cáo về tình trạng sức khỏe hoặc hoạt động trong ngày.

Nếu làm ở vai trò trợ lý cá nhân, công việc có thể khác một chút tùy nhu cầu của người mình hỗ trợ, nhưng tựu trung vẫn là giúp họ có cuộc sống hàng ngày dễ dàng hơn.

Thuận lợi và khó khăn

Điều nhiều người thích ở timanställd chính là sự linh hoạt – bạn có thể vừa đi học vừa đi làm, hoặc sắp xếp thời gian riêng. Nhưng bù lại, khó khăn là:

Thu nhập thất thường, có tháng nhiều giờ, có tháng ít.
Không chắc chắn về lịch làm việc.
Khó khăn hơn khi chứng minh thu nhập để thuê nhà, làm giấy tờ.

Ngoài ra, khi luật về a-kassa (trợ cấp thất nghiệp) thay đổi, nhóm timanställd cũng chịu nhiều rủi ro hơn. Vì thu nhập và giờ làm của bạn không đều, nên việc tính quyền lợi trợ cấp có thể phức tạp, thậm chí dẫn đến nguy cơ phải hoàn trả nếu khai sai.

Lương và chuyện tăng lương của Timanställda

Một thắc mắc thường gặp là: “Làm theo giờ thì có được tăng lương như nhân viên toàn thời gian không?”

Câu trả lời là có, nhưng phụ thuộc vào công ty và hợp đồng. Thông thường, chính chủ lao động quyết định mức lương. Nhiều trường hợp lương đã bao gồm phần tăng lương hằng năm ngay từ khi ký hợp đồng. Vì vậy, bạn khó biết trước sẽ được tăng bao nhiêu.

Nếu cảm thấy không rõ ràng, bạn hoàn toàn có thể liên hệ công đoàn (ví dụ như Kommunal) để được hỗ trợ về mức lương phù hợp với ngành nghề và kinh nghiệm của mình.

Quyền lợi xã hội: Ốm đau, thai sản, thất nghiệp

Làm timanställd không có nghĩa là bạn mất hết quyền lợi, nhưng rõ ràng là phức tạp hơn so với nhân viên toàn thời gian.

Ốm đau: Bạn có thể được trả lương ốm cho những ngày đã được xếp lịch làm việc (yêu cầu có ít nhất 14 ngày làm liên tục). Nếu công ty không trả, Försäkringskassan có thể chi trả tiền ốm dựa trên mức thu nhập trung bình (SGI).

Thai sản và chăm con (VAB): Dù là timanställd, bạn vẫn có quyền nhận tiền trợ cấp cha mẹ khi nghỉ sinh hoặc chăm con ốm, miễn là bạn không đi làm trong ngày đó. Mức hưởng dựa vào thu nhập trung bình của bạn.

Thất nghiệp (A-kassa): Đây là phần rủi ro nhất. Nếu bạn rời một công việc ổn định để làm timanställd, bạn có thể bị treo quyền lợi trong 45 ngày, hoặc thậm chí không đủ điều kiện nhận trợ cấp thất nghiệp nếu bị coi là tự giảm giờ làm.

Chính vì vậy, những ai làm việc theo giờ cần rất cẩn trọng trong việc khai báo thu nhập, liên hệ kịp thời với a-kassa và công đoàn để bảo vệ quyền lợi của mình.

Nghỉ phép khi làm Timanställd

Nhiều bạn người Việt hay hỏi: “Làm theo giờ thì có được nghỉ phép (semester) không?”

Câu trả lời phụ thuộc vào loại hợp đồng:
Nếu bạn làm theo kiểu “gọi khi cần” (behovsanställd), thì thực tế bạn tự quyết định kỳ nghỉ bằng cách không nhận ca. Điều đó có nghĩa là bạn được nghỉ, nhưng không có lương nghỉ phép.
Nếu bạn làm theo một hợp đồng cụ thể, trả lương theo giờ nhưng có thời hạn nhất định, thì người sử dụng lao động có trách nhiệm đảm bảo bạn được hưởng nghỉ phép theo luật.

Tốt nhất, hãy hỏi rõ từ đầu và liên hệ công đoàn nếu cảm thấy quyền lợi chưa được đảm bảo.

Tóm lại

Một ngày làm timanställd có thể rất khác nhau – hôm nay làm 8 tiếng, mai nghỉ cả ngày, mốt lại chỉ có 3 tiếng. Nó mang lại sự linh hoạt mà nhiều người cần, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi bạn phải chủ động hơn trong việc quản lý tài chính, theo dõi thu nhập và hiểu luật lao động.

Nếu bạn là người mới sang Thụy Điển, công việc timanställd có thể là bước đệm tốt để vừa có thu nhập, vừa làm quen với ngôn ngữ và môi trường. Nhưng về lâu dài, hãy cân nhắc kỹ giữa sự linh hoạt và sự ổn định để chọn con đường phù hợp cho mình.

Dưới đây là những kinh nghiệm từ bản thân của mình, bạn có thể tham khảo

Giữ lại tất cả lönespec (phiếu lương)
Ở Thụy Điển, mọi quyền lợi từ A-kassa, Försäkringskassan cho đến tính lương hưu đều dựa trên thu nhập bạn đã nhận. Phiếu lương chính là bằng chứng quan trọng nhất.
Theo dõi ca làm việc và thu nhập của mình
Vì làm timanställd thường không đều, hãy dùng sổ tay, Excel hoặc app điện thoại để ghi lại số giờ, số ca và thu nhập từng tháng. Điều này giúp bạn đối chiếu khi có sai sót trong lương hoặc khi cần khai báo thu nhập.
Luôn mở tài khoản ngân hàng ở Thụy Điển
Đảm bảo lương chuyển về tài khoản Thụy Điển, tránh nhận tiền mặt. Đây là điều kiện để thu nhập của bạn được ghi nhận hợp pháp, ảnh hưởng trực tiếp đến lương hưu và các quyền lợi xã hội.
Liên hệ công đoàn (Kommunal hoặc công đoàn ngành)
Công đoàn có vai trò cực kỳ quan trọng ở Thụy Điển. Họ sẽ giúp bạn giải thích hợp đồng, lương, quyền nghỉ phép, trợ cấp ốm đau, và hỗ trợ khi có tranh chấp với công ty.
Cẩn thận với A-kassa và Försäkringskassan
Vì thu nhập theo giờ thất thường, khi khai báo với các cơ quan này cần chính xác và trung thực. Nếu khai sai, bạn có thể bị đòi hoàn trả trợ cấp.
Chuẩn bị tài chính cho những tháng ít việc
Người mới thường sốc khi có tháng nhiều ca, tháng lại chẳng có ca nào. Hãy để dành một khoản dự phòng để tránh bị hụt hơi khi ca làm ít đi.