Một ngày làm bärplockare: vài điều về lao động thời vụ hái dâu

Nếu ai hỏi tôi công việc nào ở Thụy Điển khiến tôi nhớ mãi không quên, tôi sẽ không ngần ngại nhắc đến mùa hè năm đó – mùa hè tôi làm bärplockare, người hái dâu. Không phải dâu tây ngọt ngào ở các nông trại xinh xắn đâu, mà là lingon và blåbär – những trái dại trong rừng sâu của vùng Västerbotten, nơi bình minh lạnh buốt và muỗi rừng đông như sương mù.

Một ngày làm người hái dâu: 12 tiếng giữa rừng, 17 kronor một giờ và một nỗi buồn không tên

Tôi đến đây không một người quen, cùng nhóm người lao động đến từ Thái Lan, Isan và Chiang Mai, mà sau vài ngày làm việc, họ như người thân. Chúng tôi dậy lúc 5 giờ sáng, leo lên chiếc xe tải thùng hở mui và bắt đầu một hành trình dài trên đường đất đá. Đôi khi phải lái cả tiếng đồng hồ chỉ để tìm một cánh rừng còn sót lại chút quả.

06:02 sáng, rừng vẫn phủ sương mù. Chúng tôi đeo rẫy, mang theo rổ, xách theo hy vọng có thể hái được 60–70 kg mỗi người trong ngày. Không có tiếng nhạc, không ai trò chuyện dài. Chỉ có tiếng gió, tiếng bước chân lún trong rêu ướt và thỉnh thoảng vài tiếng gọi nhau bằng tiếng mẹ đẻ để báo “Ở đây có nhiều quả”.

Thật lòng, tôi thích thiên nhiên ở đây – yên tĩnh, mát mẻ, gợi tôi nhớ những buổi sáng sớm ở ruộng lúa quê nhà. Nhưng cảm giác đó qua nhanh khi cơn đau lưng và mỏi gối đến vào giờ thứ 8. Mỗi ngày làm hơn 12 tiếng, kể cả thời gian di chuyển và cân hàng. Không có ngày nghỉ. Ăn trưa là một tiếng bên bìa rừng. Còn lại là cúi xuống, cào lá, tìm quả. Mỗi kg lingon được trả 10 kronor, blåbär là 15, hjortron – “vàng của rừng” – lên đến 80 kronor nhưng hiếm vô cùng.

Mùa hè năm đó tôi làm gần 900 giờ. Sau khi trừ tiền vé máy bay, chỗ ở, ăn uống, bảo hiểm, thuế... tôi cầm về khoảng 15 000 kronor – chưa đủ để trả hết nợ vay khi sang đây. Có người bạn tôi còn tệ hơn. Năm trước, họ về nước trắng tay, ôm thêm 40 000 kronor nợ. Không ai giúp họ đòi lại tiền. Khi ta không có tiếng nói, thì sự công bằng trở nên quá xa vời.

Tôi không viết bài này để than thân trách phận. Tôi chỉ muốn, nếu bạn đang có ý định làm công việc hái dâu mùa hè ở Thụy Điển, bạn cần hiểu rõ: đây không phải là kỳ nghỉ giữa thiên nhiên. Đây là một công việc cực nhọc, áp lực, và có nhiều rủi ro nếu bạn không chọn đúng công ty, không hiểu hợp đồng, hoặc không có tiếng nói để bảo vệ quyền lợi.

Tôi vẫn biết có người nói “về được đồng nào hay đồng nấy”, nhất là khi quê nhà còn nghèo, còn người thân cần tiền. Nhưng tôi mong, ít nhất bạn đọc bài viết này và biết rằng bạn không cô đơn, và bạn có quyền đặt câu hỏi, có quyền chọn điều xứng đáng hơn.

Câu chuyện của Somchai – người bạn về tay trắng dù thắng kiện

Tôi vẫn nhớ Somchai – người đàn ông nhỏ con với chiếc nón rơm cũ, luôn đeo đèn pin kể cả ban ngày, vì sợ bỏ sót trái nào giữa rừng rậm. Anh là người đầu tiên chỉ cho tôi cách “lắng tai” để nghe tiếng ve – nơi nào ve kêu to, nơi đó thường có nhiều blåbär. Chúng tôi từng ngồi ăn cơm nguội cạnh nhau, uống chung một bình nước vì nước suối gần đó bị cạn.

Somchai làm không biết mệt. Có hôm chúng tôi đã dừng từ 6 giờ chiều, anh vẫn xin ở lại thêm một tiếng vì "ngày mai trời có thể mưa". Có tuần anh hái được hơn 400 kg – con số kỷ lục với cả đội. Nhưng cuối mùa, khi lên bảng tính tiền công, anh không nhận được đồng nào.

Công ty trung gian – cái tên nghe na ná tiếng Thụy Điển, nhưng văn phòng không có thật – đã biến mất. Anh và tám người bạn cùng làng quyết định khởi kiện, với sự giúp đỡ của một tổ chức phi chính phủ. Mất hơn một năm, tòa tuyên họ thắng. Những người chủ công ty bị xử 2,5 năm tù vì bóc lột lao động, và bị buộc bồi thường gần 2 triệu kronor.

Nhưng rồi, chỉ vài tháng sau, mọi hy vọng sụp đổ.

Cục thi hành án thông báo: những người chủ đó không có tài sản gì để bị thu giữ. Không có nhà, không có xe, không có tiền trong ngân hàng. Họ trốn nợ như thể chưa từng tồn tại. Somchai và bạn anh – người đã cúi lưng giữa rừng suốt 14–18 tiếng mỗi ngày – chỉ nhận được khoảng 40% số tiền nhờ một quỹ hỗ trợ nạn nhân tội phạm chi trả. Khoản “lương chưa được nhận” – 100 000 kronor mỗi người – thì bị gạch tên.

“Tôi đã làm đúng mọi thứ, vẫn trắng tay,” Somchai nói, mắt không nhìn tôi. “Giống như mình đã sống ở đây, nhưng không ai nhìn thấy mình thực sự tồn tại.”

Tôi không biết an ủi sao. Chúng tôi lặng lẽ rời chỗ hẹn, trời hôm ấy lại mưa.

Và rồi… cánh cửa khép lại

Mùa hè năm nay, khi tôi nhắn hỏi lại Somchai có định quay lại Thụy Điển nữa không, anh lặng im rất lâu. Cuối cùng, anh cười nhạt: “Tôi còn không biết có được phép quay lại nữa không.”

Không phải chỉ riêng anh. Gần như cả đội hái dâu năm ngoái của chúng tôi – hơn 30 người, chủ yếu từ Thái Lan và Việt Nam – đều bị từ chối cấp giấy phép lao động cho mùa dâu năm nay. Chỉ có 89 người trong tổng số gần 2.400 đơn được chấp thuận. Một con số khiến nhiều người choáng váng – và tuyệt vọng.

Chính quyền Thụy Điển đã siết lại quy trình cấp phép, sau hàng loạt vụ bóc lột sức lao động khiến báo chí lên án và tòa án vào cuộc. Nhưng cái giá của việc “chấn chỉnh hệ thống” này là gì? Là hàng ngàn người, từng bỏ tiền đi vay, từng tin vào giấc mơ đổi đời dưới tán rừng phương Bắc, giờ bị từ chối trước cả khi bước chân lên máy bay.

Lý do bị từ chối nghe thì hợp lý: thiếu hợp đồng đúng chuẩn, điều kiện làm việc không đúng theo thỏa thuận tập thể, giá nhà ở quá cao. Nhưng với nhiều người, điều đó lại nghe như một sự phủ nhận quá khứ. Họ không được phép sửa sai, không có cơ hội chứng minh rằng mọi thứ đã khác. Một người bạn trong nhóm nhắn tôi qua Messenger, đoạn cuối chỉ còn icon 🫤.

Dù còn nhiều vấn đề tồn tại, công việc hái dâu ở Thụy Điển vẫn là cơ hội đáng cân nhắc với những ai muốn trải nghiệm mùa hè Bắc Âu, kiếm thêm thu nhập và khám phá cuộc sống nơi đây. Tuy nhiên, trước khi quyết định, bạn nên tìm hiểu thật kỹ thông tin từ các nguồn đáng tin cậy, đọc rõ hợp đồng, hỏi han người từng đi trước và tuyệt đối không ký kết vội vàng với những công ty thiếu minh bạch. Một chút cẩn thận ban đầu có thể giúp bạn tránh được rất nhiều rủi ro về sau – và biết đâu, bạn sẽ có một mùa dâu ngọt ngào thật sự, cả trong giỏ và trong ký ức.

07.2025